Onderzoek: hoe beoordelen Nederlandse opdrachtgevers een Engelse vertaling

HHCE vindt het prettig om met onze relaties te overleggen over de vertaling van hun teksten. Een tekst reviewen is lastig, omdat je op veel dingen tegelijk moet letten, zeker als de tekst is geschreven in een taal die niet je moedertaal is. Eigenlijk loopt het altijd wel goed. Toch krijgen we af en toe een door ons vertaalde Engelse tekst terug waarin de klant te goeder trouw wijzigingen heeft doorgevoerd die de leesbaarheid van de tekst niet echt verbeteren. Dat is zonde. We wilden daarom graag weten wat er dan aan de hand is, zodat we beter begrijpen wat onze klanten willen. Tijd voor onderzoek!

Het onderzoek
Afgelopen jaar werd het team van HHCE tijdelijk versterkt door een onderzoekster van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij wilde weten hoe goed Nederlanders een in het Engels vertaalde tekst op waarde kunnen schatten. Al snel bleek dat het Engels van Nederlanders goed is, dat opmerkingen klopten, maar dat tegelijkertijd te veel of soms zelfs onterecht in de tekst werd ingegrepen. Dat leidde tot minder goed leesbare of zelfs ‘kromme’ Engelse zinnen.

Hoe ging ze te werk?
De onderzoekster deed allereerst een kwantitatief onderzoek. Ze verzamelde feedback van klanten op vertalingen uit de afgelopen 5 jaar. Deze feedback verwerkte ze met behulp van een internationaal erkend beoordelingssysteem voor vertaalkwaliteit. Daarnaast deed ze een kwalitatief onderzoek en nam ze een aantal interviews af met betrokkenen. Dat deed ze op basis van een vooraf samengestelde lijst met open vragen om nuttige informatie te verzamelen die mogelijk niet op basis van het kwantitatieve onderzoek werd verkregen.

Wat waren haar bevindingen?
Uit het kwantitatief onderzoek kwam naar voren dat de feedback vaak ging om wijzigingen van het Engels waarbij Nederlanders zich niet goed bewust waren van de juiste grammaticale vorm. Meestal omdat die vorm simpelweg niet bestaat in het Nederlands. Een voorbeeld van een wijziging die veel voorkwam, is het gebruik van de ‘progressive’ of ‘continuous’ in het Engels, ook wel de duratieve werkwoordsvorm of ‘ing-vorm’ genoemd. Deze werkwoordsvorm bestaat niet in het Nederlands en werd daarom minder goed herkend. Zo werd de correcte Engelse zin ‘we are aiming to become’ door Nederlanders gewijzigd in ‘we aim to become’. Dat is fout omdat het gaat om het ‘hier en nu’ en dan gebruik je in het Engels de ‘ing-vorm’.

Daarnaast constateerde ze dat juiste Engelse vertalingen werden vervangen door een synoniem. Zo werd bijvoorbeeld regelmatig ‘to face’ vervangen door ‘to encounter’ of 'every year’ door ‘each year’. Dat had op zich weinig gevolgen voor de leesbaarheid en veranderde ook niets aan de betekenis van de zin. Het was dus zeker niet fout, maar je kunt je wel afvragen waarom je het ene goede woord door een ander zou vervangen als het verder niks verandert aan leesbaarheid of betekenis van de zin.

Soms ging het vervangen van Engelse woorden door synoniemen niet goed. Vaak had dat ermee te maken dat de Nederlandse reviewer de nuance in de betekenis tussen de twee verschillende termen niet goed genoeg kende. Een voorbeeld is de vertaling van ‘onze omgeving’ in de zin van een kring waarin je leeft of werkzaam bent. Dat werd door de vertalers correct vertaald met ‘our community’ maar door de reviewer vervangen door ‘our environment’. In principe is het niet fout, maar het klinkt gekunsteld en kan bovendien verwarring scheppen bij de lezer omdat met environment ook de natuur als geheel kan worden bedoeld of een specifiek gebied dat is aangetast door menselijk handelen en dat werd hier niet bedoeld.

Ook zag de onderzoekster dat vertalingen als fout werden aangemerkt als de reviewer slechts één betekenis van een bepaalde Engelse term kende, terwijl die in het Engels meerdere betekenissen had. Een mooi voorbeeld is dat door Nederlandse reviewers ‘made up’ werd vervangen door ‘consists of’, omdat ze ‘made up’ alleen kenden in de betekenis van iets dat is bedacht of verzonnen. Ze dachten dat de Engelse vertaling dus fout was. ‘Made up’ is echter ook een synoniem van ‘consists of’ en kan wel degelijk ‘bestaat uit’ betekenen. In de stijlgids van de Britse kwaliteitskrant The Guardian staat bijvoorbeeld: ‘Africa is a continent made up of more than 50 countries.’ ‘Made up’ kan hier echt niet ‘verzonnen’ betekenen.

Verder werd de woordvolgorde in een zin nogal eens aangepast volgens de Nederlandse syntaxis. Dat levert altijd een slecht leesbare Engelse zin op. Het Engels kent een andere woordvolgorde dan het Nederlands. De belangrijkste delen van de zin staan in het Engels in een vaste volgorde: werkwoord-lijdend voorwerp. In het Nederlands is dat lijdend voorwerp-werkwoord. Nu is het wel zo dat taal geen exacte wetenschap is en moedertaalsprekers soepel met de regels omgaan, maar een Nederlandse woordvolgorde in een Engelse zin doet zeer onnatuurlijk aan.

Kwalitatief onderzoek
Uit de interviews die werden gehouden tijdens het kwalitatief onderzoek kwam vooral naar voren dat feedback vaak gaat over details. Denk hierbij aan specifieke woorden en zinsdelen. Bovendien bleek dat Nederlandse reviewers bij de opdrachtgever vaak denken dat ze de vertaling moeten herschrijven, terwijl het eigenlijk alleen om controle gaat. De vertaler moet weliswaar de bron goed weergeven en zorgen dat de vertaling is gemaakt met oog voor de doelgroep, maar je mag toch hopen dat de vertaling op linguïstisch niveau in orde is. Toch zag de onderzoekster vaak dat de reviewers juist op linguïstische details inzoomden, terwijl ze geen taalprofessional waren en ook geen native speaker van het Engels. Meestal kon de vertaler goed uitleggen waarom een bepaald woord of constructie was gekozen. In extreme gevallen leidde dat soms tot een lastige discussie en koos de Engelse vertaler uiteindelijk voor een minder gangbare constructie of minder gangbare Engelse term omdat de Nederlander dat mooier vond. Gelukkig kwam dat niet vaak voor. Het is wel jammer dat de tekst op deze manier niet echt beter wordt, want de klant betaalt uiteindelijk voor een goede Engelse tekst.

Conclusies
De onderzoekster gaf in haar conclusie aan dat er met name drie punten zijn waarop Nederlandse opdrachtgevers de Engelse tekst niet goed beoordeelden en zich daar waarschijnlijk niet bewust van waren.

• De meest voorkomende wijzigingen die de tekst negatief beïnvloeden, betroffen de semantiek. Verschillen in de betekenis van woorden zijn in het Engels vaak zeer subtiel en subtieler dan in het Nederlands. Dat werd door de Nederlandse reviewers niet altijd goed opgepakt en leidde tot een verschuiving in betekenis. De vertaling was daardoor geen juiste weergave meer van de Nederlandse bron. De betekenis van de brontekst wijzigen is iets wat een vertaler nooit mag doen en dat kun je als opdrachtgever ook niet verlangen. Vertalers moeten weergeven wat er wordt bedoeld. Dat is hun vak.
• Engelse termen werden vaak door een synoniem vervangen. Dat is zinloos en tijdrovend, want waarom zou je een goed gekozen woord vervangen.
• Als derde werd de Engelse woordvolgorde gewijzigd en aangepast aan de Nederlandse syntaxis. Dat zorgt voor een onduidelijke Engelse zin en doet afbreuk aan de leesbaarheid. Nederlanders zijn zich er niet altijd van bewust dat Engels een andere syntaxis heeft dan het Nederlands.

Tips voor vertalingen nakijken
Nakijken van een vertaling kan je het beste doen in overleg met de vertaler. Als je denkt dat iets niet klopt, bekijk dan samen met de vertaler wat dan wel de juiste constructie of term is. De opdrachtgever is inhoudelijk beter op de hoogte, want het gaat om een eigen product of dienst, en de vertaler is de linguïst die weet hoe je iets moet zeggen. Samenwerken leidt altijd tot een goed resultaat.

ONZE TIPS:

• Kijk tijdens nalezen van de vertaling in de eerste plaats of de vertaler de tekst inhoudelijk goed heeft weergegeven. Ga terug naar de vertaler als het niet klopt.
• Ga er niet voetstoots vanuit dat de vertaler een fout heeft gemaakt als je een term niet kent of als je een bepaalde zinsconstructie vreemd vindt. Vraag de vertaler waarom deze is gekozen.
• Vervang geen woorden door synoniemen, dat is zinloos en  tijdrovend. En als je geen native speaker Engels bent, kun je niet altijd aanvoelen wat de waarde is van een bepaalde term. Denk je dat iets niet lekker loopt, praat dan eerst met de vertaler.
• Verander nooit zomaar de stijl van een zin of alinea, want dat heeft consequenties voor de hele tekst. Als blijkt dat de stijl niet goed is of niet past bij de doelgroep moet de tekst opnieuw worden vertaald.
• En… fout is fout, koppel fouten altijd terug.

En als laatste, heel belangrijk: vertrouw de vertalers. Bij nakijken kijk je vooral of de vertaler inhoudelijk weergeeft wat je wilde zeggen, maar dat betekent niet dat je per definitie een slechte tekst nakijkt. Je hoeft de vertaling niet te herschrijven want als dat zo is, moet je terug naar de vertaler. De instelling waarmee je naar de vertaling kijkt, is tijdens nakijken ook belangrijk. Er zijn veel slechte vertalingen, dat is zeker zo, maar bij gerenommeerde vertaalbureaus die uitsluitend met native speakers werken met een taalopleiding mag je verwachten dat het linguïstisch in ieder geval in orde is. Heb je twijfels, overleg dan met de vertalers. Vertalers vinden het prettig om feedback te krijgen en te overleggen over de teksten, daar worden vertalingen beter van.

Kom je er niet uit of weet je niet hoe je het moet aanpakken, neem dan gerust contact met ons op. We geven vrijblijvend advies en praten helpt om een goede keuze te maken.